Op zondag 2 oktober 2016 was het tijd voor de laatste etappe van het Westerborkpad, van Beilen naar Westerbork. Omdat Eric er niet bij kon zijn waren we dit keer met zijn drieën, Marcel, Jaap en Jack. Jaap reed dit keer naar Assen, waar me met enige moeite het station vonden (althans, wat er nog van over is, NS is met een grondige verbouwing bezig). We parkeerden de auto en namen de trein naar Beilen. Voor het station was het nog even tijd voor de start-foto, met op de achtergrond de Domo fabriek, want als je aan Beilen denkt dan denk je natuurlijk aan de Domo:

Vanaf het station liepen we via het centrum van Beilen naar het noorden.

We kwamen via het terrein van GGZ Drenthe, vroeger heette deze locatie Beileroord. Op het terrein kwamen we langs een kunstwerk dat iets te maken had met opbouw, afbraak, herstel.... Ik weet het niet meer precies.

Beileroord
Toen in de nacht van 2 op 3 oktober 1942 de razzia op de Beilense Joden plaatsvond, werden ook de Joodse patiënten van de psychiatrische inrichting Beileroord opgehaald. De negen mannen en vrouwen kwamen terecht in het doorgangskamp Westerbork vanwaar ze in de volgende maanden naar Auschwitz of Sobibor werden gedeporteerd.

Langs het spoor en langs de duurzaam verblijf afdeling verlieten we het terrein van de GGZ weer en zonder dat we het doorhadden liepen we langs de Joodse begraafplaats in het noorden van Beilen.

Sinds het eind van de 18e eeuw woonden er Joden in Beilen, al is er pas vanaf 1850 formeel sprake van een Joodse gemeente. In 1885 werd de synagoge ingewijd, 25 jaar nadat de begraafplaats Eursing in gebruik was genomen. In tegenstelling tot vele andere gemeenschappen die in de eerste decennia van de 20e eeuw met krimp te maken kregen, bleef het ledental van de Joodse gemeente Beilen stabiel. In 1941 telde zij 64 leden. Van alle Joden die, ondanks protest van de burgemeester, zijn weggevoerd keerde niemand terug. Slechts een enkeling overleefde dankzij de onderduik.
Getuigenissen over het optreden van de Beiler burgemeester Wytema zijn te vinden op: www.drentsarchief.nl.

We liepen Beilen uit en over het fietspad langs de voormalige provinciale weg door het gehucht Eursing.

In het buurtschap Eursing wordt het Oranjekanaal gepasseerd. Het kanaal heeft zijn eigen rol gespeeld in de geschiedenis van kamp Westerbork. Zo werden voedsel, bouwmaterialen en in de omgeving neergeschoten vliegtuigen via het Oranjekanaal naar kamp Westerbork verscheept. De vliegtuigwrakken werden in de vliegtuigsloperij van het kamp Uit elkaar gehaald. In april 1945 vormde het kanaal de laatste hindernis voordat de Canadezen kamp Westerbork, waar op dat moment nog 876 Joodse gevangenen verbleven, konden bevrijden.

Bij het Oranjekanaal namen we even pauze. We spraken met een visser over de kwaliteit van het water (het bleef te lang warm dit jaar, wat ertoe leidde dat de snoeken nog niet echt op zoek waren naar voedsel) en met een dame die het Westerborkpad in tweeëneenhalve week achter elkaar door liep. Vervolgens ging de tocht verder naar het noorden en halverwege Hooghalen staken we het spoor over.

Vervolgens gingen we het bos bij het Heuvinger Zand in, waar de route langzaam terug slingerde naar het spoor.

Vlak voor Hooghalen kwamen we het bos weer uit en staken het spoor nogmaals over, bij de plek waar vroeger station Hooghalen was geweest.

Voormalig treinstation. Kamp Westerbork, in oktober 1939 als Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork in gebruik genomen, werd op 1 juli 1942 door de nazi's overgenomen. Vanaf dat moment heette het Polizeiliches Durchgangslager Westerbork. Twee weken later, op 15 juli/ vertrok het eerste transport naar Auschwitz. Omdat er in de eerste maanden nog geen directe spoorverbinding bestond met het kamp, arriveerden en vertrokken de deportatietreinen tot november 1942 bij het voormalige station van Hooghalen. Het stationsgebouw werd in 1960 gesloopt.

In Hooghalen was het wel tijd voor een pauze met koffie, en we vonden daarvoor een mooie plek bij het Wapen van Schotland, blijkbaar ook bekend bij motorliefhebbers voor een pauze tijdens zondagse toertochtjes.

Na de koffie ging het verder door Hooghalen...

En het spoor over richting kamp Westerbork.

Het laatste stuk richting het kamp gaat via de Oosthalen, een lange weg waarlangs rechtop staande spoorbielzen herinneren aan de transporten die vanuit Westerbork naar de vernietigingskampen gingen.

Looproute station Hooghalen - kamp Westerbork
In de zomer en het najaar van 1942 liepen tienduizenden Joden deze route naar het doorgangskamp Westerbork. De Oosthalen het eerste deel van de weg die gevangenen moesten afleggen op weg naar het kamp. Later, soms op dezelfde dag werd dezelfde route in tegengestelde richting afgelegd, ditmaal op weg naar Auschwitz.

Bij kamp Westerbork kwamen we eerst langs een vijftal 'tekens' die aangeven hoeveel mensen hier vandaan naar vernietigingskampen zijn afgevoerd en hoeveel er zijn vermoord.

Het Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertelt het verhaal van de slachtoffers en de overlevenden van kamp Westerbork. In het museum krijgen bezoekers een beeld van de totale geschiedenis van het kamp vanaf 1939. Speciale aandacht is er voor jonge bezoekers met educatieve programma's.

De originele kampcommandantswoning staat nog steeds bij het kamp en is tegenwoordig ingepakt in een glazen overkapping om hem voor verder verval te behoeden.

Ook staan er enkele transportwagons waarin destijds de mensen werden afgevoerd, in elke wagon kwamen 50 to 70 mensen, rekenden we snel uit.

Een maquette toont hoe het kamp er in hoogtijdagen uit heeft gezien. Gemiddeld woonden er 8.000 tot 10.000 mensen tegelijk in het kamp.

Veel indruk maakten ook de briefkaarten die uitvergroot werden getoond. De mensen hadden geen idee wat ze te wachten stond. 'Vandaag lekker stamppot gegeten' stond er, en 'tot na de oorlog'...

Een kunstwerk van 102.000 steentjes herinnert aan de 102.000 mensen die vanuit Westerbork zijn afgevoerd naar de vernietigingskampen. De foto's zijn van enkele van de 3000 mensen (waarvan de helft kinderen, met meestal 1 van hun ouders) die op 6 en 7 juni 1943 naar Westerbork zijn gebracht en die op 8 juni op transport naar Sobibor zijn gezet. Bij aankomst daar op 11 juni zijn ze meteen allemaal vermoord.

Van de spoorlijn die speciaal voor het kamp werd aangelegd is nog een klein stuk over, met aan het eind een stootblok. Dit vormt tegenwoordig het Nationaal monument Westerbork.

Spoorlijn station Hooghalen - kamp Westerbork
In de zomer van 1942 werd begonnen met de aanleg van een spoorlijn die het doorgangskamp Westerbork moest verbinden met het landelijk spoorwegnet. Even ten noorden van het toenmalige station Hooghalen boog de lijn oostwaarts de heide op, dwars door de huidige boswachterij Hooghalen. Hoewel de treinen het kamp steeds dichter konden naderen, vertrok het eerste transport Uit het eigenlijke kamp in november 1942. Tot dat moment werden de gevangenen te voet naar de trein gebracht. Na 1946 werd de gehele aftakking weggehaald, waarna alleen het originele stootjuk als stille getuige achterbleef. De laatste kilometers van deze wandeltocht volgen het oude spoortraject.

Op het laatste stukje spoor leggen mensen stenen en andere voorwerpen neer, om aan te geven dat de slachtoffers nog niet vergeten zijn.

Na het kamp bezochten we nog het museum vooraam het terrein, waar het dagelijks leven in het kamp wordt weergegeven. Het was zoveel mogelijk een gewoon dorp, met fabrieken en scholen, waar gesport en getrouwd werd. Toen we de mevrouw bij de kassa vertelden dat we waren komen lopen via het Westerborkpad kregen we zowaar, op vertoon van ons routeboekje, een certificaat en een speldje als herinnering! Al met al was het een heel indrukwekkende laatste etappe van het Westerborkpad.Toen we het museum uitkwamen bleek dat het inmiddels was gaan regenen, we hadden weer veel mazzel gehad met het weer! De bus bracht ons terug naar station Assen, waar we de auto pakten en weer naar huis reden.